Oorspronkelijke tekst (Engels): The Guardian, 6 januari 2024

door George Monbiot
George Monbiot is een Britse schrijver die bekend staat om zijn milieu- en politiek activisme. Hij schrijft regelmatig columns voor The Guardian en is auteur van een aantal boeken, waaronder Regenesis dat in het Nederlands is verschenen bij Starfish Books.
Het duistere geld van het Atlas Network gaat schuil achter het neoliberale beleid over de hele wereld
Er zijn elementen van het fascisme, elementen geleend van de Chinese staat en elementen die de Argentijnse geschiedenis van dictatuur weerspiegelen. Maar het grootste deel van het regeringsprogramma dat is aangekondigd door Javier Milei, de demagogische nieuwe Argentijnse president, voelt griezelig vertrouwd aan, hier op het noordelijk halfrond.
Een crashprogramma van enorme bezuinigingen; het slopen van openbare diensten; het privatiseren van publieke bezittingen; het centraliseren van politieke macht; het ontslaan van ambtenaren; het wegvagen van beperkingen voor bedrijven en oligarchen; het vernietigen van regels die werknemers, kwetsbare mensen en de leefwereld beschermen; het steunen van huisbazen tegen huurders; het criminaliseren van vreedzaam protest; het beperken van het stakingsrecht. Gaat er al een belletje rinkelen?
Milei probeert, met een enorm ‘nooddecreet’ en een monsterlijke ‘hervormingswet,’ te bereiken wat de Conservatieven in het Verenigd Koninkrijk al 45 jaar lang doen. Het crashprogramma vertoont opvallende gelijkenissen met de ‘mini’- (maxi-)begroting van de voormalige Britse premier Liz Truss, die de vooruitzichten van veel arme mensen en mensen uit de middenklasse de grond in boorde en de onrust verergerde die nu het openbare leven beheerst.
Toeval? Helemaal niet. Milei’s programma werd sterk beïnvloed door Argentijnse neoliberale denktanks die behoren tot het Atlas Network, een wereldwijd coördinerend orgaan dat overal waar het actief is in grote lijnen hetzelfde politieke en economische pakket promoot. Het werd in 1981 opgericht door een Brit, Antony Fisher. Fisher was ook de oprichter van het Institute of Economic Affairs (IEA), een van de eerste leden van het Atlas Network.
Het IEA heeft in opmerkelijke mate het politieke platform van Liz Truss gecreëerd. In een videogesprek op de dag van haar ‘mini-begroting’ met een ander lid van het instituut merkte de toenmalige directeur-generaal, Mark Littlewood, op: ‘We zijn nu verantwoordelijk. Als het niet werkt, is het jouw en mijn schuld.’ Het werkte niet – in feite crashte het spectaculair, met grote kosten voor ons allemaal – maar dankzij de Britse media, inclusief de BBC, die deze fanatieke bedrijfslobbyisten blijven behandelen als leveranciers van heilige geschriften, zijn ze vrijuit gegaan.
Vorig jaar kreeg het IEA gemiddeld veertien keer per dag vrij baan in de Britse media: nog vaker dan vóór de ramp (de begroting van Truss) die het instituut het Verenigd Koninkrijk hielp toebrengen. Vrijwel nooit werd de vraag gesteld wie het instituut financiert of wie het vertegenwoordigt. De drie leden van het Hogerhuis die Truss nomineerde toen ze terugtrad als premier hebben allemaal gewerkt voor of met organisaties die deel uitmaken van het Atlas Network (Matthew Elliott, TaxPayers’ Alliance; Ruth Porter, IEA en Policy Exchange; Jon Moynihan, IEA). Nu hebben ze, net als de rechters van het Amerikaanse hooggerechtshof, levenslang de bevoegdheid om ons leven vorm te geven, zonder enige democratische goedkeuring. Truss had ook Littlewood zelf naar voren geschoven, maar zijn beloning voor het verwoesten van mensenlevens werd geblokkeerd door de benoemingscommissie van het Hogerhuis.
Er is helaas helemaal niets geleerd: deze lobbygroepen uit het bedrijfsleven bepalen nog steeds onze politiek. Policy Exchange, dat, zoals Rishi Sunak heeft toegegeven, ‘ons geholpen heeft bij het opstellen’ van de kwaadaardige nieuwe anti-protestwetten van het Verenigd Koninkrijk, is ook lid van het Atlas Network. We kunnen bepaald beleid omschrijven als dat van Milei of van Bolsonaro, of van Truss of van Johnson of van Sunak, maar het zijn allemaal variaties op hetzelfde thema, uitgebroed en verfijnd door ‘junktanks’ die tot hetzelfde netwerk behoren. Die presidenten en premiers zijn slechts de gezichten die het programma draagt.
En wie zijn op hun beurt die junktanks? Velen weigeren te onthullen wie hen financiert, maar naarmate er meer informatie naar buiten kwam, ontdekten we dat het Atlas Network zelf en veel van zijn leden geld hebben aangenomen van financieringsnetwerken die zijn opgezet door de gebroeders Koch en andere rechtse miljardairs, van olie-, steenkool- en tabaksfirma’s, en van andere levensbedreigende belangengroepen. Die junktanks fungeren slechts als intermediar. Ze treden naar voren namens hun donateurs, in de klassenstrijd die wordt gevoerd door de rijken tegen de armen. Wanneer een regering reageert op de eisen van het netwerk, wordt er in werkelijkheid gereageerd op het geld waardoor dat netwerk gefinancierd wordt.
De ‘dark money junktanks’ en het Atlas Network zijn een zeer effectief middel om macht te verhullen en te bundelen. Zij vormen het kanaal waarlangs miljardairs en bedrijven in staat zijn de politiek te beïnvloeden zonder hun handen te laten zien, het meest effectieve beleid en de meest effectieve tactieken te doceren om weerstand tegen hun agenda te overwinnen, en vervolgens dit beleid en deze tactieken over de hele wereld te verspreiden. Zo worden nominale democratieën nieuwe aristocratieën.
Ze lijken ook bedreven in het vormgeven van de publieke opinie. Wereldwijd hebben neoliberale junktanks bijvoorbeeld niet alleen gelobbyd voor extreme anti-protestmaatregelen, maar ook milieubetogers met succes gedemoniseerd als ‘extremisten’ en ‘terroristen.’ Dit zou kunnen helpen verklaren waarom vreedzame milieuactivisten die een weg blokkeren routinematig worden geslagen, geschopt en bespuugd, en op sommige gevallen door andere burgers worden overreden of bedreigd met wapens, terwijl dat niet gebeurt met boeren of vrachtwagenchauffeurs die een weg blokkeren. Het zou ook kunnen verklaren waarom er nauwelijks media-aandacht of publieke bezorgdheid is wanneer extreme straffen worden opgelegd, zoals de gevangenisstraf van zes maanden die klimaatactivist Stephen Gingell in december kreeg voor het langzaam door een Londense straat paraderen.
Maar het ergste moet nog komen. Donald Trump heeft nooit een coherent eigen platform ontwikkeld, maar dat hoeft ook niet. Zijn beleid is voor hem geschreven, in een negenhonderd pagina’s tellend Mandate for Leadership dat is opgesteld door een groep denktanks onder leiding van de Heritage Foundation. De Heritage Foundation is – u raadt het al – lid van het Atlas Network. Veel van de voorstellen in dit ‘mandaat’ zijn eerlijk gezegd angstaanjagend. Ze hebben niets te maken met de eisen van het publiek, maar alles met de eisen van het kapitaal.
Toen Friedrich Hayek en anderen voor het eerst de basisprincipes van het neoliberalisme formuleerden, geloofden ze dat het de wereld zou beschermen tegen tirannie. Maar toen het grote geld binnenstroomde en er een internationaal netwerk van neoliberale denktanks werd opgericht om de eisen te ontwikkelen en te verwoorden, werd het programma dat ons had moeten bevrijden zelf een nieuwe bron van onderdrukking.
In Argentinië is Milei in het vacuüm gestapt dat is achtergelaten door het grove wanbestuur van zijn voorgangers, waardoor hij in staat is om, op ware shockdoctrine-achtige wijze, beleid op te leggen waartegen anders hevig verzet zou zijn geboden. De armen en de leden van de middenklasse van het land staan op het punt een verschrikkelijke prijs te betalen. Hoe we dat weten? Omdat zeer vergelijkbare programma’s zijn uitgevoerd in andere landen, te beginnen met Argentinië’s buurland Chili, na de staatsgreep van Augusto Pinochet in 1973.
Deze junktanks zijn als de spike-eiwitten op een virus. Ze zijn het middel waarmee de plutocratische macht de cellen van het openbare leven binnendringt en ze overneemt. Het wordt tijd dat we een immuunsysteem ontwikkelen.
Vertaling: Menno Grootveld