Oorspronkelijke tekst (Engels): The Guardian, 5 november 2020
door Adam Tooze
Adam Tooze is hoogleraar geschiedenis aan de Columbia Universiteit
Wat verder ook uit de Amerikaanse verkiezingen van 2020 naar voren mag komen, één ding is zeker: er heeft geen grootschalige afrekening met Donald Trump plaatsgevonden. De schok van 2016 is niet ongedaan gemaakt. In de uitslag zit niets dat kan worden beschouwd als het helen van alle vernederingen, en van de schandelijk vulgaire en illegale beleidsdaden van de afgelopen vier jaar. Zelfs als Joe Biden uiteindelijk wordt beëdigd als president, is het feit dat Trump niet met zijn staart tussen zijn benen van het grootste toneel in de wereldpolitiek is verjaagd voor Bidens aanhangers moeilijk te verteren. Dit is niet alleen voor de VS een ongemakkelijke waarheid, maar ook voor de rest van de wereld.
In plaats van dat Trump is weggestemd, heeft de verkiezingsuitslag slechts gezorgd voor een kleine herschikking van de fijnmazige en diep gepolariseerde configuratie die in de Amerikaanse politiek sinds de dagen van Bill Clinton in de jaren negentig van de vorige eeuw de boventoon voert. Net als in 2016 verloor Trump de zogenoemde ʻpopular vote,ʼ maar geniet hij nog steeds overweldigende steun in de kleine stadjes en op het platteland van het witte Amerika. Ondanks zijn giftige vijandigheid jegens immigranten, heeft Trump opmerkelijke winst geboekt onder de vrij diverse groep die wordt aangeduid met de term ʻLatino.ʼ Verwarrend genoeg deed hij het niet alleen goed bij de anti-socialistische gemeenschappen van Cubanen en Venezolanen in Miami, maar ook bij Mexicaans-Amerikanen in Texas. En hij heeft opnieuw een meerderheid van de stemmen vergaard onder witte vrouwen en mannen uit alle lagen van de bevolking.
Intussen mag niemand, binnen of buiten het land, ook maar enige illusie koesteren over de omvang van het nationalistische en xenofobe kiesblok. De Republikeinse partij is opgeschoven in de richting van Viktor Orbán en Recep Tayyip Erdogan, maar kan niettemin bogen op stevige steun. Voor een aanzienlijke minderheid van het electoraat is het immers juist de schrilheid van Trump en de Republikeinse partij die aanspreekt. Deze kiezers houden van de agressieve stijl van Trump en van zijn vrolijke slachting van progressieve heilige koeien. Nu hij het voorbeeld heeft gegeven, zullen er genoeg anderen zijn die dat zullen willen volgen.
In een verdeeld land wordt vrijwel ieder facet van de werkelijkheid door een partijdige lens bezien. Het was beslist niet onredelijk dat de Democraten hebben geprobeerd van de verkiezingen een referendum te maken over de aanpak van de coronavirus-crisis door Trump. Maar dat bleek geen winnende strategie. Bijna de helft van de Amerikanen was het er niet mee eens dat de rampzalige en onverantwoordelijke prestaties van Trump hem voor een hernieuwd presidentschap diskwalificeerden. Dit voorspelt weinig goeds voor de pogingen om de pandemie in te dammen, wat de eerste taak van een regering-Biden zou moeten zijn.
Als er geen collectieve wil is om preventief op te treden, blijft alles afhankelijk van een magische kogel: een vaccin. Maar zelfs dat is geen garantie voor succes. Opiniepeilingen duiden erop dat slechts een kleine meerderheid zal instemmen met vaccinatie, terwijl vooral Republikeinse Amerikanen zich daartegen zullen verzetten. De implicatie is dat de VS voort zullen blijven strompelen, het virus niet effectief in bedwang zullen kunnen houden en herhaaldelijk lockdowns zullen moeten afkondigen. De gevolgen voor gemeenschappen en kleine bedrijven zullen vermoedelijk verwoestend zijn.
Zelfs als we ervan uitgaan dat het virus wél onder controle gebracht kan worden, heeft een regering-Biden een zware politieke strijd voor de boeg. Haar geduchte vijanden zijn de Republikeinen in het Congres, onder leiding van Mitch McConnell, de duivelse baas van de Republikeinen in de Senaat. Vóór de verkiezingen, surfend op een golf van overdreven optimisme over de waarschijnlijke uitslag, heeft Nancy Pelosi gevaarlijk spel gespeeld. De speaker van het Huis van Afgevaardigden bepleitte een gigantisch tweede stimuleringspakket van ruim 2 biljoen dollar, maar er is geen ʻblauwe golfʼ gekomen die de Democraten aan een meerderheid in het Congres heeft geholpen.
Nu zal Pelosi met een geslonken meerderheid naar de onderhandelingstafel moeten terugkeren om met McConnell te onderhandelen. Tot genoegen van Wall Street heeft McConnell aangekondigd dat hij bereid is een overeenkomst te sluiten, maar dat is een onheilspellend teken. Van ieder pakket waarmee McConnell zal instemmen is het immers min of meer zeker dat het geen oplossing zal zijn voor de sociale crisis die tientallen miljoenen werkloze Amerikanen en worstelende steden en staten in het hele land heeft getroffen. Maar om de economie voor een ramp te behoeden, zouden de Democraten zich gedwongen kunnen zien om de voorwaarden van McConnell te accepteren.
Hoe noodzakelijk ook, iedere deal met McConnell moet worden beschouwd als een gifpil. Elk punt van Bidens progressieve agenda – op het gebied van de gezondheidszorg, de kinderopvang en het onderwijs – zou ter discussie worden gesteld. De rest van de wereld is misschien blij als een regering-Biden het besluit van Trump om uit het klimaatakkoord van Parijs te stappen terugdraait. Maar iedere poging om tot een Green New Deal te komen zal waarschijnlijk in de kiem worden gesmoord. De Republikeinen praten graag over infrastructuur, maar in vier jaar tijd is Trump met geen enkel investeringsprogramma gekomen. Als de Republikeinen in de Senaat voor een groen energieplan van Biden gewonnen kunnen worden, kunt u er zeker van zijn dat het op maat zal zijn gesneden voor het bedrijfsleven. Er is geen enkele kans dat de Senaat Biden de formele ratificatie van het akkoord van Parijs zal toestaan, een juridische overwinning die ook aan Barack Obama werd ontzegd, evenals aan Bill Clinton ten tijde van het Kyoto-protocol.
Hierdoor zouden de Verenigde Staten niet in staat zijn zich op geloofwaardige wijze in te zetten voor koolstofneutraliteit. De technologische vooruitgang en de dalende kosten van duurzame energie kunnen misschien wel enig soelaas bieden, maar een technische oplossing kent zo haar beperkingen. Het op grote schaal afstand nemen van de koolstofeconomie kan te zijner tijd de deur openen naar een nieuw groen groeimodel. Maar op de middellange termijn is er een pijnlijke structurele verandering voor nodig, die van bovenaf moet worden geïnitieerd.
Iedere vooruitgang de komende vier jaar zal bestaan uit noodoplossingen en pijnlijke compromissen. De regering-Obama vertegenwoordigde bovenal een masterclass in de mogelijkheden en beperkingen van dit soort bestuur. Een regering-Biden zou ongetwijfeld van deze ervaringen profiteren, maar tevens geconfronteerd worden met wat misschien wel de meest geduchte erfenis van Trump is: een rechtssysteem dat op elk niveau vol zit met rechters die pro-business en anti-regelgeving zijn. In één enkele ambtstermijn is Trump erin geslaagd een kwart van de federale rechters te benoemen, die zijn agenda voor de komende decennia zullen blijven uitvoeren.
Geconfronteerd met obstructie van alle kanten mogen we niet verbaasd zijn als de feitelijke leiding over het economisch beleid niet bij de gekozen uitvoerende macht zal komen te liggen, maar bij de Federal Reserve. De voorzitter van de Fed, Jay (Jerome) Powell, heeft zich tot nu toe vooral inschikkelijk betoond. En vanuit het oogpunt van de rest van de wereld is het leiderschap van de Fed misschien niet eens zoʼn slechte zaak. Goedkope dollars verlichten immers de druk op de wereldeconomie. Maar er zijn duidelijke grenzen aan wat een centrale bank kan doen om te reageren op de economische schok die door het virus wordt veroorzaakt. En een eindeloos expansief monetair beleid kent giftige neveneffecten, met name in de vorm van het opblazen van speculatieve bubbels die ten goede komen aan de gefortuneerde minderheid die aandelen bezit.
Wat de Fed niet kan leveren is wat de VS hard nodig heeft: een belangrijke upgrade van de openbare diensten, te beginnen met de electorale machinerie, de kinderopvang, de gezondheidszorg en de infrastructuur voor de 21e eeuw. Bij ontstentenis hiervan zal de impasse van een verdeelde Amerikaanse samenleving en een disfunctionele politiek voortduren. Dat is het vooruitzicht waar de rest van de wereld zich de meeste zorgen over zou moeten maken. In plaats van het boek van de afgelopen vier jaar te sluiten, zelfs als de zittende president in het Witte Huis zou worden vervangen, dreigt deze verkiezing de giftige status-quo te bevestigen en te versterken.
Vertaling: Menno Grootveld