Oorspronkelijke tekst (Engels): Al Jazeera, 6 september 2023
door Lucia Newman
Lucia Newman woont in Buenos Aires en is redacteur Latijns-Amerika bij Al Jazeera. Zij heeft vele journalistieke prijzen gewonnen en ontving in 2001 de prestigieuze Edward R Morrow Award voor haar ‘langdurige verslaggeving over Elian Gonzalez,’ het kind dat in 2000 het middelpunt was van een verhitte voogdij- en immigratiestrijd tussen de Cubaanse en Amerikaanse regering.
Terwijl de coup van 1973 nog steeds nadreunt, spreekt Al Jazeera met een man die aandringt op volledige openbaring van de rol van de VS in de opkomst en val van Augusto Pinochet
Vandaag is het vijftig jaar geleden dat op 11 september 1973 in Chili een staatsgreep werd gepleegd door generaal Augusto Pinochet, midden in de Koude Oorlog. Je zou kunnen denken dat er na een halve eeuw weinig meer te weten valt over de omstandigheden rond de omverwerping van ’s werelds eerste democratisch gekozen marxistische president, Salvador Allende. Maar nu er steeds meer details naar buiten komen over wat er is gebeurd, is niets minder waar.
Er is veel geschreven over de zeventienjarige dictatuur van Pinochet die volgde op de staatsgreep – vooral over de tienduizenden Chilenen die werden gemarteld, geëxecuteerd en met geweld uit de weg zijn geruimd. We weten ook dat de Verenigde Staten een rol speelden in het aandringen op de omverwerping van Allende en dat zij Pinochet steunden totdat hij te veel een blok aan het been werd.
Maar dankzij één man in het bijzonder komen we steeds meer fascinerende details te weten over hoe de staatsgreep werd beraamd en waarom: de Amerikaan Peter Kornbluh is sinds 1986 onvermoeibaar bezig geweest met het doorzoeken van geheime documenten over buitenlandse interventies van de VS in het algemeen en in Chili in het bijzonder. Het doel, zegt Kornbluh, is om zaken recht te zetten. ‘Het oordeel van de geschiedenis is een blijvende erfenis die het allemaal de moeite waard maakt,’ zegt hij tegen Al Jazeera.
Dossiers van de Amerikaanse overheid
Kornbluh is senior analist bij het National Security Archive, een instituut aan de George Washington University dat in 1985 werd opgericht door wetenschappers en journalisten om informatie te openbaren op basis van de Freedom of Information Act.
Als directeur van de Chili and Cuba Documentation Projects van het archief heeft hij ervoor gezorgd dat duizenden dossiers van de Amerikaanse overheid werden gedeclassificeerd. De topgeheime documenten van de CIA, het Witte Huis en het ministerie van Buitenlandse Zaken geven details over de coup in Chili in 1973 en over de uiteindelijke intrekking van de steun van Washington aan de dictatuur van Pinochet.
Kornbluh is nu terug in Chili om de bijgewerkte, Spaanstalige versie van zijn boek uit te brengen, The Pinochet File: A Declassified Dossier on Atrocity and Accountability, dat hij onlangs presenteerde voor een uitverkochte zaal in Santiago. De geheime documenten in het boek onthullen onder meer dat de financiële en politieke inspanningen van de regering van de Amerikaanse president Richard Nixon om Allende te destabiliseren al begonnen voordat de Chileense president aantrad.
Henry Kissinger, toenmalig nationaal veiligheidsadviseur van Nixon, gaf in augustus 1970 ‘opdracht tot een studie naar de gevolgen van een overwinning van Allende bij de komende presidentsverkiezingen,’ aldus Kornbluh. Terwijl de VS in beslag werden genomen door de Koude Oorlog, stelde Kissinger dat een democratisch gekozen socialistische regering in Chili een domino-effect zou kunnen veroorzaken in de hele regio en daarbuiten. En slechts enkele dagen nadat Allende zijn presidentschap op zich had genomen, ging een door Kissinger geschreven document van 5 november 1970 nog verder: ‘De verkiezing van Allende als president van Chili stelt ons voor een van de ernstigste uitdagingen ooit op dit halfrond.’
Tijdens een lunch deze week in Santiago vertelde Kornbluh me dat Chili één van de best gedocumenteerde gevallen is van geheime Amerikaanse interventie met het oog op regimeverandering. Honderden operationele documenten van de CIA werden uiteindelijk vrijgegeven in het kader van een speciaal Chili Declassificatieproject, in opdracht van voormalig president Bill Clinton. Nóg meer werden er beschikbaar gesteld onder president Barack Obama.
‘Het gaat om honderden operationele CIA-documenten en ongeveer vierentwintigduizend andere dossiers van het Witte Huis, de Nationale Veiligheidsraad, de FBI en het State Department over de rol van de VS in Chili van 1970 tot 1990,’ aldus Kornbluh. ‘Ze tonen aan dat Henry Kissinger zonder enige twijfel de belangrijkste architect was van de Amerikaanse inspanningen om de val van de regering-Allende te bewerkstelligen.’
Wat zeggen de documenten?
Geheime ontmoetingen van vertegenwoordigers van de Amerikaanse inlichtingendiensten met hooggeplaatste leden van het Chileense leger, waarbij financiële steun van de VS werd aangeboden om de inauguratie van Allende te voorkomen met wat uiteindelijk een mislukt militair coupplot bleek te zijn, zijn nu een feit dankzij de vrijgegeven documenten.
Een andere onthulling is de veel minder bekende rol die de toenmalige Braziliaanse militaire dictatuur speelde bij het bevorderen en vervolgens steunen van de militaire coup in Chili.
Kornbluh vertelt me hoe het hoofd van de Braziliaanse militaire junta, generaal Emilio Garrastazu Medici, in december 1971 naar het Witte Huis ging voor een ontmoeting met Kissinger en Nixon, en tegen hen zei dat Allende ‘zou vallen,’ net als de voormalige Braziliaanse president Joao Goulart.
Goulart werd afgezet tijdens een staatsgreep in 1964 die een eenentwintig jaar durend militair regime in Brazilië inluidde.
In een verbluffend, vrijgegeven Memorandum of Conversation van die ontmoeting, antwoordde Nixon: ‘Brazilië kan dingen doen die wij niet kunnen. Als er een discrete manier voor ons is om jullie de fondsen en middelen te geven om dat na te streven, dan moeten we dat doen.’ De Amerikaanse president stelde toen voor om een geheim kanaal op te zetten om hun gezamenlijke inspanningen te coördineren.
Jarenlang heb ik getuigenissen gehoord die de bewering ondersteunden dat Pinochet cruciale medewerking kreeg van de Braziliaanse dictatuur na de Chileense staatsgreep van 1973, inclusief ondervragings- en martelmethoden. Maar wat er gebeurde na de ontmoeting tussen Medici en Nixon in het Witte Huis is nog steeds niet openbaar gemaakt, noch in de VS, noch in Brazilië.
‘Chili dient als les’
Kornbluh heeft een openbare oproep gedaan aan de linkse Braziliaanse president Luiz Inacio Lula da Silva om het Braziliaanse leger te bevelen alle documenten te overhandigen die betrekking hebben op Chili tussen 1970 en 1990. ‘Wij hebben misschien wel vijfennegentig procent van de documenten over de rol van de VS in Chili, terwijl er in Brazilië geen sterke wetten zijn op het gebied van de vrijheid van informatie, en dus zijn er maar heel weinig inlichtingendocumenten boven water gekomen,’ zegt Kornbluh.
Hij zegt ook dat de Amerikaanse regering documenten blijft achterhouden over de centrale rol van Brazilië bij de steun aan het Pinochet-regime. Bovendien moeten geheime dossiers over de geheime hulp van de CIA aan Pinochet bij de ontwikkeling van zijn beruchte inlichtingendienst DINA nog worden vrijgegeven.
Kornbluh schreef onlangs ook over de manier waarop dossiers over een onderzoek van het Amerikaanse ministerie van Justitie tijdens het laatste jaar van de regering-Clinton,’ waarin Pinochet werd geïdentificeerd als de intellectuele auteur van een daad van internationaal terrorisme in Washington DC, eveneens buiten het bereik van openbaar onderzoek zijn gebleven.’ Hij verwijst hiermee naar de moord door middel van een autobom in 1976 op Allende’s minister van Defensie Orlando Letelier in de Amerikaanse hoofdstad, waar Letelier na de staatsgreep in ballingschap was gegaan.
Na ruim dertig jaar aandringen op openheid om de zaken recht te zetten, vraag ik Kornbluh of hij moe wordt van het vechten voor een volledig verslag van wat er in Chili is gebeurd. ‘Soms,’ antwoordt hij. ‘Maar dan kan ik het gewoon niet verdragen dat mij informatie wordt onthouden waar mijn land, Chili, en de hele regio recht op hebben. Vijftig jaar na de staatsgreep dient wat er in Chili is gebeurd als een les voor de wereld in een tijd waarin we een wereldwijde democratiecrisis doormaken.’
Vertaling: Menno Grootveld