Categorieën
Economie Politiek

Slaapwandelen in een tijd van megadreigingen

Oorspronkelijke tekst (Engels): Project Syndicate, 18 januari 2023

fotografie: Concordia

door Nouriel Roubini

Nouriel Roubini is emeritus-hoogleraar aan de Stern School of Business en auteur van Megathreats: Ten Dangerous Trends That Imperil Our Future, and How to Survive Them.

Het IMF en anderen hebben gewaarschuwd dat we voor de meest acute economische en financiële uitdagingen in decennia staan

Een groot aantal onderling verbonden ‘megadreigingen’ brengt onze toekomst in gevaar. Sommige zijn al langer aan de gang, andere zijn nieuw. De hardnekkig lage inflatie van vóór de pandemie heeft plaatsgemaakt voor de buitensporig hoge inflatie van vandaag. De seculiere stagnatie – voortdurend lage groei als gevolg van een zwakke totale vraag – heeft zich ontwikkeld tot stagflatie, doordat negatieve aanbodschokken zijn samengevallen met de effecten van een ruim monetair en begrotingsbeleid.

Waar de rente ooit te laag – of zelfs negatief – was, is zij nu snel gestegen, waardoor de kosten van leningen zijn toegenomen en het risico van een kredietcrisis is ontstaan. Het tijdperk van hypermondialisering, vrijhandel, offshoring en ‘just-in-time’-aanbodketens heeft plaatsgemaakt voor een nieuw tijdperk van demondialisering, protectionisme, ‘reshoring’ (of ‘friend-shoring’), veilige handel en ‘just-in-case’-ontslagen in de aanbodketen.

Bovendien vergroten nieuwe geopolitieke dreigingen het risico van koude en hete oorlogen en wordt de wereldeconomie verder gebalkaniseerd. De gevolgen van de klimaatverandering worden ernstiger, en dat ook nog eens veel sneller dan velen hadden verwacht. Ook pandemieën zullen waarschijnlijk frequenter, virulenter en duurder worden. De vooruitgang op het gebied van kunstmatige intelligentie, machine learning, robotica en automatisering dreigt te leiden tot meer ongelijkheid, permanente technologische werkloosheid en dodelijkere wapens om onconventionele oorlogen mee te voeren. Al deze problemen voeden een afkeer van het democratisch kapitalisme en geven populistische, autoritaire en militaristische extremisten van zowel rechts als links meer macht.

Wat ik megadreigingen heb genoemd, wordt door anderen een ‘polycrisis’ genoemd – door de Financial Times onlangs uitgeroepen tot het modewoord van het jaar. Kristalina Georgieva, de directeur van het Internationale Monetaire Fonds, spreekt van een ‘samenloop van calamiteiten.’ De wereldeconomie, zo waarschuwde zij vorig jaar, staat voor ‘misschien wel de grootste test sinds de Tweede Wereldoorlog.’ Ook de voormalige Amerikaanse minister van Financiën Lawrence H. Summers stelt dat we voor de meest acute economische en financiële uitdagingen staan sinds de financiële crisis van 2008. En in zijn jongste rapport over wereldwijde risico’s – dat werd uitgebracht vlak voordat de mondiale elites eerder deze maand in Davos bijeenkwamen om te discussiëren over ‘samenwerking in een gefragmenteerde wereld’ – waarschuwt het World Economic Forum voor ‘een uniek, onzeker en turbulent decennium dat voor ons ligt.’

Welke terminologie men ook verkiest, men is het er algemeen over eens dat ons een ongekende, ongewone en onverwachte mate van onzekerheid te wachten staat. Op de korte termijn kunnen we meer instabiliteit, grotere risico’s, intensievere conflicten en frequentere milieurampen verwachten.

In zijn grote interbellumroman De Toverberg schetst Thomas Mann het intellectuele en culturele klimaat – en de waanzin – die tot de Eerste Wereldoorlog hebben geleid. Hoewel Mann vóór die oorlog aan zijn manuscript was begonnen, maakte hij het pas in 1924 af, en die vertraging had grote gevolgen voor het eindproduct. Zijn verhaal speelt zich af in een sanatorium dat is geïnspireerd op een sanatorium dat hij had bezocht in Davos, dezelfde berglocatie (het Schatzalp-hotel) waar nu WEF-gerelateerde gala’s worden gehouden.

Dit historische verband is maar al te passend. Ons huidige tijdperk van megadreigingen lijkt veel meer op de tragische periode van dertig jaar, tussen 1914 en 1945, dan op de 75 jaar van relatieve vrede, vooruitgang en welvaart na de Tweede Wereldoorlog. Er zij aan herinnerd dat het eerste tijdperk van mondialisering niet genoeg was om het afglijden naar een wereldoorlog in 1914 te voorkomen. Die tragedie werd gevolgd door een pandemie (de Spaanse griep); de beurskrach van 1929; de Grote Depressie; handels- en valutaoorlogen; inflatie, hyperinflatie en deflatie; financiële crises en massale faillissementen; en werkloosheidspercentages van boven de twintig procent. Het waren deze crisisomstandigheden die ten grondslag lagen aan de opkomst van het fascisme in Italië, het nazisme in Duitsland en het militarisme in Spanje en Japan – met als hoogtepunt de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.

Maar hoe vreselijk die dertig jaar ook waren, de huidige megadreigingen zijn in sommige opzichten nog onheilspellender. De generatie van het interbellum had immers nog niet te maken met de klimaatverandering, AI-dreigingen voor de werkgelegenheid of de impliciete risico’s die samenhangen met de vergrijzing van de samenleving (aangezien de socialezekerheidsstelsels nog in hun kinderschoenen stonden en de meeste ouderen stierven voordat ze hun eerste pensioencheque ontvingen). Bovendien waren de wereldoorlogen grotendeels conventionele conflicten, terwijl conflicten tussen de grootmachten nu snel in een meer onconventionele richting kunnen omslaan en mogelijk eindigen in een nucleaire apocalyps.

We hebben dus niet alleen te maken met het ergste van de jaren zeventig van de vorige eeuw (een reeks negatieve aanbodschokken), maar ook met het ergste van de periode 2007-2008 (gevaarlijk hoge schuldratio’s) en het ergste van de jaren dertig. Een nieuwe ‘geopolitieke depressie’ vergroot de kans op koude en hete oorlogen die elkaar maar al te makkelijk kunnen overlappen en uit de hand kunnen lopen.

Voor zover ik kan nagaan, schrijft niemand van degenen die onlangs in Davos zijn bijeengekomen de grote roman over het tijdperk van de megadreigingen. Toch bekruipt je in de wereld van vandaag steeds meer het onheilspellende gevoel dat je krijgt als je Mann leest. Te velen van ons geven zich over aan zelfgenoegzaamheid bovenop de berg, zonder zich te bekommeren om wat er beneden in de echte wereld gebeurt. We leven als slaapwandelaars en negeren elk alarmsignaal over wat komen gaat. We kunnen maar beter snel ontwaken, voordat de berg begint te schudden.

Vertaling: Menno Grootveld

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *