Wat is QAnon, de virale complottheorie achter Trump?

Oorspronkelijke tekst (Engels): New York Times, 28 september 2020

door Kevin Roose

Kevin Roose is technologiecolumnist bij The New York Times. Zijn column ʻThe Shiftʼ onderzoekt het kruispunt van technologie, zakenleven en cultuur.

Als je tegenwoordig veel tijd online doorbrengt – en dankzij de pandemie doen velen van ons dat – heb je waarschijnlijk wel eens gehoord van QAnon, de complottheorie die zich als een olievlek over internet verspreidt en populair is onder sommige aanhangers van president Trump.

Maar als je niet heel vaak online bent, vraag je je waarschijnlijk nog steeds af wat er precies aan de hand is.

QAnon was ooit een marginaal fenomeen – van het soort dat de meeste mensen veilig konden negeren. Maar de afgelopen maanden is het mainstream geworden. Twitter, Facebook en andere sociale netwerken zijn overspoeld met QAnon-gerelateerde valse informatie over Covid-19, de Black Lives Matter-protesten en de presidentsverkiezingen van 2020. QAnon-aanhangers hebben tevens geprobeerd banden aan te knopen met andere activistische bewegingen, zoals de bewegingen die gekant zijn tegen vaccinaties en de handel in kinderen, in een poging om de gelederen uit te breiden.

QAnon is ook de offline-wereld binnengeslopen, nu sommige van haar aanhangers worden beschuldigd van gewelddadige misdrijven, waaronder een QAnon-volger die wordt beschuldigd van de moord op een mafiabaas in New York vorig jaar, en een ander die in april werd gearresteerd en wordt beschuldigd van het dreigen met een moordaanslag op Joseph R. Biden Jr., de Democratische kandidaat voor het Amerikaanse presidentschap. Het Federal Bureau of Investigation heeft gewaarschuwd dat QAnon een potentiële binnenlandse terreurdreiging vormt.

Onlangs bereikte QAnon een nieuwe mijlpaal toen Marjorie Taylor Greene, een toegewijde QAnon-aanhanger uit Georgia, een Republikeinse voorverkiezing in een zeer conservatief district wist te winnen, waardoor zij vrijwel zeker is van haar verkiezing in het Congres in november. Na de overwinning van Greene noemde Trump haar een ʻRepublikeinse ster voor de toekomst.ʼ

QAnon is een ongelooflijk ingewikkelde theorie, en je zou een heel boek kunnen vullen met uitleg over de verschillende zijtakken en sub-theorieën. Maar hier zijn een paar basisdingen die je moet weten.

Wat is Qanon?

QAnon is de overkoepelende term voor een uitgebreide reeks complottheorieën op internet die valselijk beweren dat de wereld wordt bestuurd door een bende Satan-aanbiddende pedofielen die samenspannen tegen Trump, terwijl ze een wereldwijde handel in kinderseks runnen.

QAnon-aanhangers geloven dat een paar vooraanstaande Democraten tot deze bende behoren, onder meer Hillary Clinton, Barack Obama en George Soros, evenals een aantal entertainers en Hollywood-beroemdheden als Oprah Winfrey, Tom Hanks en Ellen DeGeneres, en religieuze figuren als Paus Franciscus en de Dalai Lama. Velen van hen geloven ook dat de leden van deze bende, naast het molesteren van kinderen, hun slachtoffers doden en opeten om een levensverlengende chemische stof uit hun bloed te halen.

Volgens de mythe van QAnon werd Trump door een paar vooraanstaande generaals gerekruteerd om zich in 2016 kandidaat te stellen voor het presidentschap, teneinde deze criminele bende op te rollen, een einde te maken aan haar controle op politiek en media, en de leden ervan voor het gerecht te brengen.

Is dat alles?

Bij lange na niet. Vanaf het begin heeft QAnon elementen van andere complottheorieën overgenomen, waaronder claims over de moord op John F. Kennedy, het bestaan van U.F.O.ʼs, en de 9/11 ʻtrutherʼ-beweging.

QAnon Anonymous, een podcast over de QAnon-beweging, noemt QAnon een ʻgrote overkoepelende complottheorie,ʼ omdat zij zich voortdurend ontwikkelt en nieuwe elementen en beweringen toevoegt. Maar het bestaan van een wereldwijde pedofielenbende is de kern van QAnon, wat door de meeste, zo niet alle, aanhangers wordt geloofd.

Hoe is het allemaal begonnen?

In oktober 2017 verscheen er een bericht op 4chan, het beruchte giftige messageboard, van een anonieme gebruiker die zichzelf ʻQ Clearance Patriotʼ noemde. Deze gebruiker, die bekend zou komen te staan als ʻQ,ʼ beweerde een hooggeplaatste inlichtingenofficier te zijn met toegang tot geheime informatie over de strijd van Trump tegen de wereldwijde pedofielenbende.

Q voorspelde dat deze strijd spoedig zou culmineren in ʻThe Stormʼ – een specifiek tijdstip waarop Trump de bende eindelijk zou ontmaskeren, de leden ervan zou straffen voor hun misdaden en de grootsheid van Amerika zou herstellen.

Waarom wordt het ʻThe Stormʼ genoemd?

Dit is een verwijzing naar een cryptische opmerking van Trump tijdens een fotosessie in oktober 2017. Hij poseerde naast een paar generaals en zei: ʻWeten jullie wat dit betekent? Misschien is het de stilte voor de storm.ʼ

QAnon-gelovigen zien dit moment als bewijs dat Trump gecodeerde berichten verspreidde over zijn plannen om de wereldwijde bende op te rollen, met behulp van het leger.

Wie is Q, en wat zijn ʻQ Dropsʼ?

De identiteit van Q is nog steeds niet bekend, hoewel er al jaren over wordt gespeculeerd. Sommigen denken dat één enkele internet-trol de hele tijd onder de naam Q berichten heeft gepost; anderen zeggen dat er meerdere mensen betrokken zijn bij het posten van deze berichten, of dat de identiteit van Q in de loop der tijd is veranderd.

Wat de zaken nog ingewikkelder maakt, is dat de online thuisbasis van Q verschillende keren is gewijzigd. De berichten van Q verschenen oorspronkelijk op 4chan. Daarna verhuisden ze naar 8chan, waar ze bleven tot die site vorig jaar na het bloedbad van El Paso offline werd gehaald. Ze verschijnen nu op 8kun, een site die wordt gerund door de voormalige eigenaar van 8chan. Elk van deze sites maakt gebruik van een systeem van identiteitsverificatie dat bekend staat als een ʻtripcodeʼ – in wezen een unieke digitale handtekening die bewijst dat een reeks anonieme berichten door dezelfde persoon of personen is geschreven.

ʻDropsʼ is hoe QAnon-aanhangers de posts van Q noemen. Er zijn tot nu toe bijna vijfduizend posts geweest, en de meeste daarvan hebben de vorm van een cryptisch gecodeerd bericht.

Zoals wat?

Hier is een voorbeeld van een Q Drop uit september 2018:

PANIC IN DC

[LL] talking = TRUTH reveal TARMAC [BC]?

[LL] talking = TRUTH reveal COMEY HRC EMAIL CASE?

[LL] talking = TRUTH reveal HUSSEIN instructions re: HRC EMAIL CASE?

[LL] talking = TRUTH reveal BRENNAN NO NAME COORD TO FRAME POTUS?……………..FISA = START

FISA BRINGS DOWN THE HOUSE.WHEN DO BIRDS SING?

Q

In deze post staan gecodeerde verwijzingen naar ʻLLʼ (Loretta Lynch, de voormalige minister van Justitie van president Obama), ʻBCʼ (Bill Clinton), ʻHRCʼ (Hillary Rodham Clinton), en ʻHUSSEINʼ (president Obama), naast verwijzingen naar John Brennan, de voormalige directeur van het Central Intelligence Agency, de Foreign Intelligence Surveillance Act (FISA), en ʻPOTUSʼ – president Trump.

Veel QAnon-aanhangers gebruiken ʻQ Dropʼ-apps die alle berichten van Q op één plaats samenbrengen en hen elke keer waarschuwen als er een nieuw bericht binnenkomt. (Een van deze programmaʼs kwam in de top-10 van betaalde apps van de Apple App Store terecht, voordat het werd verwijderd omdat de richtlijnen van het bedrijf waren overtreden). Vervolgens plaatsen ze deze berichten in Facebook-groepen, chatrooms voor de Discord chat-app en Twitter-threads, en beginnen ze te bespreken wat dit allemaal betekent.

Is Qanon hetzelfde als Pizzagate?

Ja en nee. QAnon is beschreven als een ʻbig-budget vervolgʼ op Pizzagate, omdat het uitgaat van de oorspronkelijke Pizzagate-complottheorie – die valselijk beweerde dat Clinton en haar trawanten leiding gaven aan een kinderporno-bende vanuit de kelder van een pizzarestaurant in Washington, D.C. – en er nog veel meer lagen aan toevoegt. Maar veel mensen geloven in beide theorieën, en voor veel QAnon-aanhangers was Pizzagate de eerste kennismaking met complottheorieën.

Een nieuw element in QAnon is een aantal duidelijke en specifieke voorspellingen over wanneer en hoe ʻThe Stormʼ zich zal gaan afspelen. Jarenlang heeft Q voorspeld dat op bepaalde dagen massa-arrestaties van bendeleden zouden plaatsvinden, dat bepaalde overheidsrapporten de wandaden van de bende zouden onthullen, en dat de Republikeinen talrijke zetels zouden winnen bij de tussentijdse verkiezingen van 2018.

Geen van die voorspellingen is uitgekomen. Maar de meeste QAnon-aanhangers gaven er niet om. Ze vonden gewoon manieren om het verhaal te herformuleren en de discrepanties te negeren, en gingen verder.

Hoeveel mensen geloven in Qanon?

Dat is moeilijk te zeggen, want er is geen officiële ledenlijst, maar het aantal is zeker niet klein. Zelfs als je alleen de hard-core QAnon-aanhangers telt – met uitsluiting van de ʻQAnon-liteʼ-aanhangers die misschien wel geloven in een complot van de ʻdeep stateʼ tegen Trump, maar niet in een bende kinderetende satanisten – kan het aantal op zijn minst in de honderdduizenden liggen.

Enkele van de meest populaire QAnon-groepen op Facebook hebben ieder ruim 100.000 leden, en Twitter kondigde onlangs aan dat het stappen zou ondernemen om het bereik van meer dan 150.000 QAnon-geassocieerde accounts te beperken. Uit een recent rapport van NBC News bleek dat Facebook een intern onderzoek had uitgevoerd naar de aanwezigheid van QAnon op het platform, en had geconcludeerd dat er duizenden QAnon-groepen waren, met bij elkaar miljoenen leden.

Dat aantal is tijdens de pandemie waarschijnlijk toegenomen, omdat mensen die binnenshuis vastzitten zich tot het internet wenden voor vermaak en sociale interactie, om uiteindelijk de QAnon-gemeenschap te worden binnengetrokken. In een recent artikel in The Wall Street Journal werd vastgesteld dat het aantal leden van tien grote Facebookgroepen die zich met QAnon bezighouden, sinds het begin van de lockdowns met meer dan 600 procent is gegroeid.

Waarom voelen sommige mensen zich aangetrokken tot de Qanon-beweging?

Een veel voorkomende misvatting is dat QAnon een puur politieke beweging is. Maar voor mensen die erin geloven fungeert het als een sociale gemeenschap en een bron van vermaak.

Sommige mensen hebben QAnon vergeleken met een massive multiplayer online game, vanwege de manier waarop het de deelnemers uitnodigt een soort gedeelde werkelijkheid te creëren, gevuld met telkens terugkerende personages, verschuivende verhaallijnen en ingewikkelde speurtochten waarbij puzzels moeten worden opgelost. QAnon is ook vergeleken met een kerk, in die zin dat het zijn aanhangers een sociale ondersteuningsstructuur en een organiserend narratief voor hun dagelijks leven biedt.

Adrian Hon, een spelontwerper die heeft geschreven over de gelijkenis van QAnon met alternate-reality games, zegt dat QAnon ʻeen fascinerende fantasiewereld opent van geheime oorlogen en bendes en Hillary Clinton die aan de touwtjes trekt, en makkelijke verklaringen biedt voor dingen die onverklaarbaar of verkeerd aanvoelen in de wereld.ʼ

Welke rol hebben sociale netwerken gespeeld in de populariteit van Qanon?

Hoewel de berichten van Q op marginale messageboards verschijnen, heeft het fenomeen QAnon veel van zijn populariteit te danken aan Twitter, Facebook en YouTube. Die hebben de Qanon-boodschappen versterkt en via hun algoritmen Qanon-groepen en paginaʼs aanbevolen bij nieuwe mensen.

Daarnaast hebben QAnon-aanhangers sociale media gebruikt om hun vermeende vijanden te intimideren en te bedreigen, en om andere vormen van desinformatie te verspreiden die het publieke debat beïnvloeden. Verschillende van de meest populaire complottheorieën op internet dit jaar – zoals ʻPlandemic,ʼ een documentaire waarin valse en gevaarlijke beweringen worden gedaan over Covid-19, en een virale complottheorie die valselijk beweerde dat Wayfair, het online meubelbedrijf, zich met kinderhandel bezighield – zijn versterkt en gepopulariseerd door QAnon-aanhangers.

Sommige van deze netwerken zijn begonnen met het verwijderen van QAnon-inhoud van hun platforms. Twitter heeft onlangs duizenden QAnon-accounts verboden, omdat ze zich bezig hielden met gecoördineerde pesterijen. Facebook heeft bijna 800 QAnon-groepen uitgeschakeld, en duizenden QAnon-gerelateerde groepen, paginaʼs en Instagram-accounts aan beperkingen onderworpen.

Zijn er niet altijd al vergezochte complottheorieën geweest over machtige elites?

Het is waar dat veel van de onderwerpen van QAnon worden gerecycled uit eerdere complottheorieën. Maar QAnon is in wezen een op internet gebaseerde beweging die op een andere manier en op een andere schaal opereert dan alles wat we eerder hebben gezien.

Om te beginnen is QAnon diepgaand participatoir, op een manier die weinig andere populaire complottheorieën hebben kunnen waarmaken. Aanhangers komen samen in chatrooms en Facebook-groepen om de laatste Q-berichten te decoderen, hun theorieën over het nieuws van de dag te bespreken en zich te verbinden met hun mede-gelovigen. The Atlantic heeft het ʻde geboorte van een nieuwe religieʼ genoemd.

Er is ook het fundamentele gevaar van wat QAnon-aanhangers feitelijk geloven. Het is één ding als er een gepolariseerd politiek discours met verhitte meningsverschillen bestaat; het is een ander als je te maken hebt met een groep Amerikanen die, in volledige oprechtheid, denkt dat de leiders van de oppositiepartij onschuldige kinderen ontvoeren en opeten.

Combineer die gewelddadige, paranoïde fantasieën met het feit dat de volgelingen van QAnon zijn beschuldigd van het plegen van ernstige misdrijven in Qʼs naam, en het is geen wonder dat mensen zich zorgen maken.

Hoe heeft president Trump gereageerd op Qanon?

Trump is het centrale en heroïsche personage in QAnons kernverhaal – de dappere patriot die werd gekozen om Amerika te redden van de wereldbende. Het resultaat is dat de aanhangers van QAnon de woorden en daden van Trump nauwkeurig ontleden, op zoek naar verborgen betekenissen. Als Trump het cijfer 17 noemt, vatten ze dat op als een teken dat hij hen geheime boodschappen stuurt. (Q is de 17e letter van het alfabet.) Wanneer hij een roze stropdas draagt, interpreteren ze dat als een teken dat hij verhandelde kinderen heeft bevrijd. (Sommige ziekenhuizen gebruiken ʻcode rozeʼ als steno voor een lopende kinderontvoering).

Het is niet duidelijk of Trump de esoterische details van de QAnon-theorie kent of niet. Maar hij heeft de aanhangers van de beweging omarmd, door in een persbriefing op het Witte Huis te zeggen dat ʻik heb gehoord dat dit mensen zijn die van ons land houden.ʼ Hij weigerde ook de beweging aan te klagen of af te wijzen toen hem gevraagd werd naar zijn steun voor Marjorie Taylor Greene, de QAnon-geaffilieerde congreskandidaat. En hij heeft tientallen keren berichten van QAnon-aanhangers gedeeld op zijn sociale media-accounts.

Ik heb gezien dat een hoop mensen onlangs #SaveTheChildren hebben gepost op mijn Facebook- en Instagram-feeds. Heeft dat iets te maken met Qanon?

Ja. Maandenlang hebben Qanon-aanhangers #SaveTheChildren – wat begon als een fondsenwervingscampagne voor een legitieme organisatie tegen de kinderhandel – gekaapt als rekruteringstactiek.

Wat ze feitelijk doen is valse en overdreven beweringen over kinderhandel gebruiken om de aandacht van een nieuw publiek te trekken – in dit geval bezorgde ouders. Vervolgens proberen ze het gesprek te sturen naar QAnon-punten – door bijvoorbeeld te zeggen dat de reden dat kinderen worden verhandeld is dat de wereldwijde bende een zogenaamd levensverlengende chemische stof uit hun bloed wil halen.

Deze specifieke tactiek is vooral problematisch geweest voor legitieme groepen tegen de kinderhandel, die te maken hebben gekregen met overstelpte meldpunten en ongebreidelde desinformatie, omdat QAnon hun onderwerp had gekaapt.

Het louter posten van #SaveTheChildren betekent nog niet dat je vrienden QAnon-aanhangers zijn. Ze zijn misschien gewoon gestuit op een bericht over kinderhandel dat bij hen weerklonk, en hebben besloten dat te delen. Maar zij, en jij, zouden moeten weten dat die berichten deel uitmaken van een gecoördineerde QAnon-strategie.

Vertaling: Menno Grootveld