Categorieën
Politiek

Factchecks helpen niet tegen QAnon

Oorspronkelijke tekst (Engels): New York Times, 3 september 2020

fotografie: The New York Times

door Stephen Bokat-Lindell

Spencer Bokat-Lindell is redacteur opinie bij de New York Times. Voorheen was hij redacteur bij The Paris Review en Axios.

In oktober 2017 heeft een zich ʻQʼ noemende gebruiker van het beruchte online messageboard 4chan een bericht over een samenzweringstheorie gepost die de toekomst van de Amerikaanse politiek zou veranderen. In de telkens weer veranderende catalogus van beweringen die deze theorie doet staat onder meer dat een bende van satanistische pedofielen en kannibalen, die de wereld wil domineren, complotten beraamt tegen president Trump; Trump zal op een bepaald moment, ʻThe Stormʼ geheten, deze criminelen aan de kaak stellen en Amerika weer groots maken.

Ook al waren deze absurditeiten aanvankelijk met een zweem van humor omgeven, het lachen is ons inmiddels wel vergaan. Vorig jaar wees de F.B.I. de groep aan als een potentiële binnenlandse terreurdreiging. Momenteel denkt 56 procent van de Republikeinen dat QAnon gedeeltelijk of grotendeels waar is, tegen 9 procent van de Democraten, volgens een (enigszins controversiële) opiniepeiling. En in november zal Marjorie Taylor Greene, een QAnon-gelovige met een geschiedenis van onverdraagzame uitspraken, die een Republikeinse voorverkiezing in Georgia heeft gewonnen, vrijwel zeker in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden worden gekozen.

Om de opkomst van QAnon te begrijpen en te horen wat er eventueel aan te doen is, heb ik contact opgenomen met mijn collega Charlie Warzel, een schrijver van opiniestukken waarin het onderwerp uitvoerig is behandeld.

Kun je iets zeggen over hoe een marginale complottheorie in minder dan drie jaar tijd van een online messageboard in het hart van onze nationale politiek terecht is gekomen?

In mijn ogen is dit een verhaal dat alles te maken heeft met de dynamiek van het internet en het ecosysteem dat platforms als Facebook, YouTube en Twitter heeft voortgebracht. Het begon met een marginale samenzweringstheorie op een website waar veel witte supremacisten, wat pornografie en een aantal van de meest vreselijke dingen op het internet te vinden zijn. Deze theorie heeft aan kracht gewonnen, omdat zij oorspronkelijk gebaseerd was op het idee dat Hillary Clinton en het establishment van de Democratische partij écht corrupt zijn. Er zat iets in deze theorie dat in politieke zin aansloeg bij mensen die op Trump-rallyʼs ʻLock her upʼ (ʻSluit haar opʼ) zongen.

Dus QAnon verspreidde zich van een paar berichten op messageboards naar mensen die erover spraken via YouTube-kanalen. En tot op zekere hoogte werd de theorie daardoor gezuiverd, omdat zij daarmee uit een werkelijk giftig milieu werd gehaald. En dankzij het aanbevelingsalgoritme van YouTube werd je, als je naar wat dingen over Trump keek, ook naar videoʼs over de ʻdeep stateʼ of over corruptie of over ʻRussiagateʼ geleid. En het algoritme bracht je, nadat je die inhoud tot je had genomen, ook naar extremere dingen, totdat je bij QAnon uitkwam. De discussie verplaatste zich vervolgens naar Facebook, en Facebook is nog iets ʻrespectabelerʼ dan YouTube, zodat het verhaal eveneens bij een ouder publiek terechtkwam en er allerlei gemeenschappen omheen ontstonden.

Sociale platforms verlenen iets dat zeer opruiend is onevenredig veel impact en kracht. Mensen sluiten zich erbij aan omdat het emotionele weerklank heeft en komen erachter dat het fungeert als koren op de virale molen. Sommigen van hen ontpoppen zich als ware gelovigen, velen zijn louter opportunisten, maar veel maakt het niet uit.

We hebben dit steeds weer gezien met online samenzweringstheorieën, waarbij deze platforms helpen de boodschap te ontdoen van zijn oorspronkelijke context. Ik denk echt dat als meer mensen zouden weten dat QAnon is ontstaan op het soort forums dat vol zit met antisemitisme, misogynie, wit-supremacistische taal, intimidatie, pornografische inhoud, griezelige fotoʼs van misdaadplekken en al dat soort vreselijke dingen, ze veel voorzichtiger zouden zijn.

Op het gevaar af iets voor de hand liggends te zeggen: samenzweringstheorieën zijn geen nieuw fenomeen in de Amerikaanse politiek. Ryan Grim van The Intercept besprak onlangs hoe een begin-20e-eeuwse samenzweringstheorie over witte meisjes die als seksslavinnen zouden zijn verkocht heeft geleid tot de oprichting van de F.B.I., en er schuilen in dat verhaal een paar griezelige parallellen met hoe QAnon is begonnen met het kapen van de ʻred de kinderenʼ-retoriek. QAnon recycleert ook veel themaʼs uit archetypische anti-semitische samenzweringstheorieën. In hoeverre denk je dat QAnon uniek is voor het tijdperk van de sociale media, en in hoeverre denk je dat dat niet zo is?

Het blijkt altijd erg heilzaam te zijn voor mensen die zich boos, gefrustreerd en vervreemd voelen – wat het ook moge zijn – om hun frustraties niet toe te schrijven aan een heel groot systeem dat zich niet om hen bekommert en hen in de steek heeft gelaten, maar aan kwaadaardigheid, zodat ze kunnen zeggen: ʻDit is corruptie van de hoogste orde, dit gaat helemaal tot aan de top.ʼ

En dat hangt samen met het feit dat er in de wereld nu eenmaal samenzweringen bestaan – je weet wel: er is overheidscorruptie, er is kinderhandel. Al die dingen bestaan. Maar vaak manifesteren ze zich op de meest saaie manier die maar mogelijk is. Een deel van de reden waarom QAnon het afgelopen jaar zo populair is geworden is het Jeffrey Epstein-schandaal, een echte gebeurtenis die de beweging veel vaart heeft gegeven.

Toch denk ik wel dat QAnon anders is dan andere samenzweringstheorieën door de manier waarop al die internetplatforms samenwerken. QAnon heeft veel andere samenzweringstheorieën bijeengebracht in één grote, overkoepelende beweging, die wordt gekenmerkt door een breedvoerige uitleg van hoe de wereld zou functioneren. QAnon wil een thuis zijn voor iedereen.

Als je met mensen praat die deze beweging echt hebben bestudeerd, zeggen ze dat zij mensen een doel in hun leven geeft. En als die mensen zich ontheemd voelen, fungeren platforms als Facebook en YouTube en Twitter als de fora waarop ze elkaar kunnen vinden. En als ze elkaar eenmaal gevonden hebben, wordt dit gewoon een manier van leven.

Julia Carrie Wong berichtte onlangsin The Guardian dat de campagne van Marjorie Taylor Greene financieel is ondersteund door veel machtige Republikeinse figuren en organisaties, waaronder iemand die connecties onderhoudt met de stafchef van het Witte Huis, Mark Meadows. In hoeverre houdt u socialemediabedrijven verantwoordelijk voor de opkomst van QAnon, en in hoeverre ziet u QAnon als een symptoom van een of andere diepere rot in het Amerikaanse sociale en politieke leven?

O, het is voor de volle honderd procent een combinatie van die twee dingen. Zoʼn beweging is pas mogelijk als mensen hun vertrouwen in de deskundigheid en het gezag van de instituties hebben verloren. En ik denk dat de woede en de lusteloosheid en het gebrek aan kansen voor veel mensen sinds de financiële crisis, en het gevoel van precariteit, veel hebben bijgedragen aan de omstandigheden waardoor een theorie als deze kon ontstaan. En Trump is zeker een grote speler in het uitgebreide QAnon-universum.

Ik denk dus niet dat de socialemediabedrijven QAnon op welke manier dan ook in het leven hebben geroepen, maar dat ze er wél verantwoordelijk voor zijn dat al die mensen elkaar zo makkelijk hebben kunnen vinden. Zij hebben hen een infrastructuur gegeven, en een route naar het verdienen van geld en het vergaren van roem. Er kan heel veel geld mee worden verdiend. Ik denk dat de huidige toestand in het land en in de wereld – de ontgoocheling – ertoe heeft bijgedragen dat de theorie kon ontstaan en dat zij een doel kreeg. En dan helpen deze bedrijven om haar te verspreiden en veel invloed te vergaren, en geven zij mensen prikkels om ermee door te gaan.

Twitter heeft onlangs aangekondigd duizenden QAnon-accounts te gaan verbieden, en Facebook zei ook iets dergelijks van plan te zijn. Maar het is en blijft wel Facebook, dus we moeten dat bericht waarschijnlijk met een korreltje zout nemen. Is dit wat de technologiebedrijven volgens jou zouden moeten doen?

Het zal zeker helpen om het deze beweging de wind uit de zeilen te nemen, maar ik denk ook dat de geest allang uit de fles is. Een zeer klassieke dynamiek van deze platforms is dat ze iets uitrollen of een bepaalde structuur opbouwen, zonder er echt over na te denken wat er zou kunnen gebeuren als die structuur misbruikt wordt, als de zaken echt uit de hand gaan lopen; pas als dat heel erg het geval is proberen ze er weer controle over te krijgen. En tot op zekere hoogte kun je dan niet meer terug naar waar het allemaal ooit is begonnen.

Daarom is het echt frustrerend dat Facebook pas in juni dit jaar heeft besloten om QAnon serieus te nemen en de eerste controle op de inhoud van de QAnon-paginaʼs op hun platform uit te voeren. Dit gedoe is al bijna drie jaar aan de gang! En nu proberen ze die gemeenschappen alsnog de kop in te drukken, maar ik weet niet of dat nog wel gaat lukken. Ik denk dat al die mensen dan gewoon ergens anders heen gaan. Ik denk dat Facebook, Twitter en YouTube hen de petrischaal hebben aangereikt om in te groeien, en dat ze nu sterk genoeg zijn om op eigen kracht verder te kunnen.

Sommige pleitbezorgers van de vrije meningsuiting – en dan bedoel ik de vrije meningsuiting in de losse, buitenwettelijke zin – zijn bezorgd dat de sociale-mediaplatforms de inhoud gaan censureren, omdat het de macht van een paar bedrijven om de reikwijdte van een aanvaardbaar discours op te leggen nog verder versterkt. Deelt u die zorgen, of denkt u dat ze overtrokken zijn?

Ik denk dat alle zorgen over de vrijheid van meningsuiting zwaar overdreven zijn. Deze platforms willen niet de schijn ophouden dat ze redactionele beslissingen nemen, maar er is wel iets heel verhelderends aan QAnon. Het gaat hier niet om een situatie waarin redelijke mensen het met elkaar oneens zijn. Dit is een samenzweringstheorie die is ontstaan op een witte supremacistische antisemitische messageboard, over de voormalige Democratische presidentskandidaat die in Guantánamo zou moeten worden opgesloten wegens misdaden tegen de Verenigde Staten. Dit is gekheid, een uiterst gevaarlijke zaak.

Wilt u dat deze bedrijven deze beslissingen nemen? Nee, want ze hebben duidelijk laten zien dat ze daar niet erg goed mee om kunnen gaan, en ze zijn er duidelijk niet op gebrand de oplossing zijn. Maar helaas zullen deze beslissingen wel door deze mensen genomen moeten worden, omdat ze het zo ver hebben laten komen.

En ik weet gewoon niet wat het alternatief is. Gewoon maar afwachten waar dit heen gaat? Ik bedoel, oké, maar kan iemand zich een toekomst voorstellen waarin dit zich ontwikkelt op een manier die constructief is voor onze politiek en voor onze samenleving? QAnon vergrijpt zich aan de politiek en maakt er een sciencefiction-stripverhaal van over kinderpornobendes.

Steven Hassan, een consulent in de geestelijke gezondheidszorg en cult-deskundige, zei onlangs in MIT Technology Review dat veel van de belangstelling voor QAnon wordt ingegeven door angst, en dat het louter behandelen ervan als een probleem van desinformatie of een verkeerd werkend algoritme niet genoeg zal zijn om de invloed ervan te beteugelen. Bestaat er enige consensus over wat wel zou volstaan?

Ik heb daar nog niets van gemerkt. Mensen die sektes onderzoeken denken in beginsel dat dit niet louter een probleem van desinformatie is. Het is veel ingewikkelder. Dit kan echt niet worden opgelost met fact-checking. Ik sprak met Mike Rothschild, een onderzoeker die een boek over QAnon schrijft en het fenomeen de afgelopen drie jaar heeft gevolgd. Hij zei dat er bijna iedere dag mensen naar hem toe komen die zeggen: ʻIk heb een familielid die in deze val is getrapt, wat moet ik zeggen om hem of haar er weer uit te halen?ʼ Er is niet echt iets is dat je kunt zeggen.

Maar zeg in ieder geval niet dat ze gek zijn. Dit moet worden aangepakt met een zekere mate van empathie voor de mensen die in dit konijnenhol zijn getuimeld. QAnon vervult een betekenisvolle rol in hun leven, of het nu gaat om het vinden van een doel of om het begrijpelijker maken van hun wereld, het is belangrijk voor ze. We moeten een manier vinden om dit fenomeen minder belangrijk te maken, om ervoor te zorgen dat dit geloof een minder vooraanstaande positie inneemt in hun leven.

Ik denk niet dat er makkelijke oplossingen zijn. Adrian Hon, een ontwerper van alternate reality games die ik heb geïnterviewd, zei dat mensen niet stoppen met het spelen van een spel zolang dat spel in een behoefte voorziet. Ze gaan niet stoppen met spelen omdat je tegen hen zegt dat het een dom spel is. Je moet ze een reden geven om te willen stoppen met spelen. Je maakt geen einde aan dingen als QAnon zonder mensen een geldige reden te geven om zich er vanaf te wenden.

Dus waar zie je QAnon heengaan?

Ik denk dat we nog maar net in het beginstadium verkeren. We bevinden ons op het moment dat iedereen probeert te bedenken waar dit op de dreigingsradar thuishoort, of op de kleurgecodeerde kaart van Homeland Security. Er zijn een paar mensen die dit al een tijdje onderzoeken, en zij denken dat de kleur oranje of rood moet zijn, en dat de dreiging groot is.

Veel hangt af van waar dit feitelijk de weg kruist van de moderne politiek en de verkiezingen. Het is mogelijk dat iemand als Lindsey Graham dit zal veroordelen als een samenzweringstheorie die gevaarlijk en slecht is. Donald Trump zou kunnen besluiten dat QAnon hem politiek gezien toch niet zo goed van pas komt. Maar hij kan ook tot de slotsom komen dat het fantastisch is! En dat meer knipoogjes en knikjes naar QAnon-aanhangers hem kunnen helpen de verkiezingen te winnen. Dan zullen meer mensen het voorbeeld van Marjorie Taylor Greene gaan volgen, zal het fenomeen steeds groter en groter worden, en zal de pers erdoor geobsedeerd raken.

Eén ding waar mensen die dit soort zaken onderzoeken zich zorgen over maken, is dat de pers louter over de best verteerbare onderdelen ervan gaat praten, en niet over Hillary Clinton die de gezichten van babyʼs zou verminken en hun scalpen als maskers zou dragen, omdat dat niet goed is voor de verkoop- en kijkcijfers; ze zullen Qanon dus gewoon behandelen als een theorie over de ʻdeep state.ʼ Het fenomeen zal gefatsoeneerd raken en daardoor verteerbaarder worden voor de meeste mensen.

Ik denk dat als je dit leest, het echt iets is om serieus te nemen. Maar waar het naartoe gaat en hoe duister het allemaal zal worden is nog steeds een beetje koffiedik kijken.

Vertaling: Menno Grootveld